5.5 milyon kişi haykırıyor: Biz de varız

Türkiye’de yaklaşık 2 milyon bipolar, 3.2 milyon depresyon ve 300 binden fazla şizofreni hastası bulunuyor. Kronik ruhsal hastalığı olanlar için de yakınları için de sıkıntıların başında ‘toplumdan dışlanmak’ geliyor. Sadece bu sebepten tedaviye ulaşamayan, tedavisini yarım bırakan binlerce insan var. Hastaları toplumdan koparmadan ve hastaneye yatmalarına gerek kalmadan tedavi etmek amacıyla kurulan Toplum Ruh Sağlığı Merkezi (TRSM) sayısı 78 ilde 163’e ulaştı. İstanbul’un çeşitli noktalarında TRSM’leri gezdik, hastalarla, uzmanlarla konuştuk. Bir yandan tedavilerine devam eden bir yandan müzik, resimle uğraşarak hayata tutunan hastalar, “Bu hayatta biz de varız” diyor.

İZOLASYON, dışlama ve koğuş kültürü ruhsal bozuklukların tedavisini zorlaştırıyor. Sağlık Bakanlığı’nın TRSM’lerle amacı, ruh sağlığı politikasında hastane temelli modelden toplum temelli modele geçmek. Bu model, İtalya’da ruh sağlığı reformuyla 1961’de başlamıştı. Türkiye’de ise 2011’den beri uygulanıyor. TRSM’lerde halen yaklaşık 8 bin kronik, ağır ruhsal rahatsızlığı bulunan hasta, hem tedavi hem rehabilitasyon hizmeti alıyor. Hastalar ailelerinden, sosyal yaşamdan uzaklaşmadan ve dışlanmadan, hatta bir işe yerleştirilerek yaşamlarını sürdürebiliyor. Hastalar arasında yemek yapmaktan, resim, müziğe kadar farklı becerilerini geliştirenler, KPSS’ye hazırlananlar dahi var.

KENDİMİ AŞTIM BEN

Erenköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi’ne bağlı Çekmeköy Toplum Ruh Sağlığı Merkezi iyi işleyen örneklerden biri. Merkezde tedavisi takip edilen H.C., resim, müzik, el işi faaliyetlerine de severek katılıyor. H.C. “Çok yararlandım buradan. Kimi zaman çalışabiliyorum kimi zaman ara veriyorum. Ama ilaçlarımı hiç bırakmıyorum. Aslında burası bize özgürlüğümüzü kazandırdı. Toplumda daha fazla yer almaya çalışıyorum. Kendimi aştım ben” diyor. Geçmişte hastalığı nedeniyle büyük acılar yaşadığını anlatan H.C., “Toplumda, işyerinde, fabrikada bize sakat, dengesi bozuk gözüyle bakıyorlar. Toplumdan istediğim bizim gibi hastalara böyle bakmasınlar. Değer versinler. Hastaneye atılıp, ‘hastalar ne yaparsa yapsın’ denilen günleri aştık çok şükür” diye konuşuyor.

Bipolar hastası R.A. (48) yaklaşık bir senedir aynı yerde tedavi görüyor. Haftanın bir günü TRSM’ye gelerek, resim dersleri alıyor. Merkezin hemen her duvarında onun yaptığı tablolar asılı. R.A. “Resim yapmak bana çok iyi geliyor” diyor.

‘AKARSU GİBİYDİM DURULDUM’

Şizofreni hastası 42 yaşındaki H.T. ise şunları söylüyor: “İlaçlarımı almayınca başkalarının ölmemi istediğini sanıyorum. İnsanları kötü görüyorum. Ama ilaçları içince hiçbir sorun yaşamıyorum. Burada tedavinin ne kadar önemli olduğunu anladım. Kimsenin ‘ilaç al’ demesine gerek kalmadan kendim içiyorum. Eskiden akarsu gibiydim, şimdi duruldum. Kendime bakabiliyorum, dükkanları geziyorum, komşularla konuşabiliyorum.” 

R.S. de şizofreni hastası. TRSM’de müzik, resim ve seramikle ilgileniyor. Evinden 45 dakika yürüyerek her gün merkeze geliyor. R.S. “Hastalanırsam kendimi Atatürk görüyorum. Ama normalde, ilaçlarımı aldığımda R. oluyorum. Bazen kendimi iyi hissedip ilaçlarımı bırakmak istiyorum. Ama doktorum buna karar verecek. Buradaki faaliyetlerden en çok müzik ve resmi seviyorum” diyor.

‘KPSS’YE HAZIRLANIYORUM’

Bakırköy Ruh ve Sinir Hastanesi Bağcılar Meydan Toplum Ruh Sağlığı Merkezi’ndeki 22 yaşında M.E., “Resim, bilgisayar dersi alıyorum, sporla uğraşıyorum burada. İş görüşmeleri yaptım, bir işe de girdim. O işten çıktım ama yenisine bakıyorum” derken, 39 yaşındaki, endüstri mühendisi C.K., ise şöyle konuşuyor: “Ben de buraya her gün geliyorum. Hem tedavim yapılıyor hem de bilgisayar derslerine giriyorum. Spor yapıyorum. Resim, takı çalışmalarına da katılıyorum. Kendi mesleğimi hiç yapamadım. Ama şimdi çalışmak istiyorum. Burada engelli KPSS’ye hazırlanıyorum.”

HASTANEYE YATMADAN TOPLUM İÇİNDE TEDAVİ

TRSM’lerden biri de yaklaşık 9 aydır hizmet veren Bakırköy Mazhar Osman Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi Meydan Toplum Ruh Sağlığı Merkezi. Uzman Psikiyatrist Dr. Cenk Varlık’ın sorumluluğunu üstlendiği, bir apartmanın giriş katındaki merkezde ayrıca, asistan psikiyatrist, iki hemşire, bir psikolog, sosyal hizmet uzmanı ve uğraş eğitmenleri görev yapıyor. Kapısı hafta için her gün açık, öğle yemekleri aynı mutfakta, hastalarla birlikte yeniyor. Dr. Cenk Varlık, “TRSM’lerde ilk amacımız hastaların hastaneye yatışını engellemek. Tedaviyi bırakan hastaların evlerine gidip, yeniden tedavi programına katıyoruz. Hastalık sürecinde hastalarda ciddi mesleki, sosyal ve zihinsel yetersizlikler gelişiyor. Burada becerilerini tekrar kazandırıyoruz. Her hastanın bir vaka danışmanı, yöneticisi var. Hasta ve ailesiyle birlikte bir rehabilitasyon, bakım programı çiziyoruz” diye konuşuyor.

Dr. Varlık’ın verdiği bilgiye göre, ‘mutfak becerilerinden kendi söküklerini dikmeye’ kadar yaşamın farklı alanlarını geliştirmeye çalışıyorlar. Hastaları engelli KPSS’sine hazırlıyorlar. Dr. Varlık, “80 kurum, 86 ev ziyareti yaptık. İş görüşmelerine biz de katılıyoruz. İş, rehabilitasyonun bir parçası. İşe giren hastanın hayatı düzene giriyor, öz güven kazanıyor. Ayrıca aile de hastaya daha farklı bakıyor. Burada hastalar gülüyor” diyor.