Binlerce Sayfa Dava Dosyası Nasıl Okunur?

Yapay Zekâ Yazılımı ile Belgeler Kısa Zamanda İnceleniyor

Beş televizyon stüdyosu, ABD Adalet Bakanlığı nezdinde CBS grubuna karşı bir antitröst davası açmış ve muazzam bir masrafın altına girmek zorunda kalmıştı. Şirketler, iddialarını destekleyecek belgeleri "keşfetmek" gibi muğlâk bir iş için altı milyon belgeyi inceletip 2,2 milyon dolardan fazla para harcamışlardı. Bu tutarın büyük bir bölümü yüksek ücretlerle çalışan avukat ve avukat yardımcıları ordusuna ödenmişti. Fakat bu 1978'deydi. Şimdiyse yapay zekâyla desteklenen "e-keşif" yazılımları var ve bunlarla sayısız belge kısa bir zamanda düşük bir maliyetle incelenebiliyor.

Örneğin Ocak'ta California'dan Blackstone Discovery adlı bir şirket, 100 bin dolardan az bir paraya 1,5 milyon belgenin incelenmesine yardımcı oldu. Bazı programlar da var ki, belgeleri tararken istenen sözcükleri bulmaktan daha fazlasını yapıyor. Bu programlar, belli terimler olmaksızın, aranan konuları (örneğin Ortadoğu'daki toplumsal protestolarla ilgili belgeleri) çıkarabiliyor ve avukatların gözünden kaçan davranış kalıplarını algılayabiliyor. Büyük bir kimya şirketinde avukatlık yapmış olan Bill Herr, "Hukuk personeli açısından bakıldığında bunun anlamı, belgeleri gözden geçirmekte yararlanılan birçok insana artık ihtiyaç duyulmayacak olmasıdır" diyor. Bilgisayarlar insan muhakemesini artık daha iyi taklit ediyor ve bir zamanlar yüksek ücretli meslek sahiplerinin işlerini üstleniyor. Örnek vermek gerekirse, bilgisayar çipi tasarlayanların sayısı artık artmıyor çünkü vaktiyle mantık tasarımcıları ve teknik ressamlardan oluşan orduların yaptığı işleri güçlü yazılım programları yapıyor.

Yazılımlar eskiden yalnızca karar mercilerindeki insanlara ait olan alanlara da giriyor. Örnek verilecek olursa, kredi ve mortgage yetkililerinin ve vergi muhasebecilerinin alanına giriyor. Herr, "İnsanın canı sıkılabilir, başı ağrıyabilir. Ama bilgisayarlar için böyle bir sorun yok" diyor. Otomasyonun aldığı bu yeni boyut, teknolojinin ekonomik sonuçları hakkındaki tartışmaları yeniden alevlendirdi. Massachusetts Teknoloji Enstitüsü'nden İktisat Profesörü David H. Autor, ABD ekonomisinin "içinin boşaltıldığını" söylüyor. Ona göre ancak ekonomi piramidinin en altında yeni işler doğarken orta seviyedekiler otomasyon ve dışarıdan çalışan özel şirketlere (outsourcing) kaptırılıyor. Ayrıca piramidin tepesindeki istihdam artışı da şimdi otomasyon nedeniyle yavaşlıyor. Carnegie Mellon Üniversitesi Otomasyon Öğrenme Bölümü Başkanı Tom Mitchell, "Bunun ekonomiye etkisi büyük olacak. On yıllık bir dönemin başındayız. Bu süreç içinde dilden anlamayan bilgisayarlardan dil hakkında epey bilgisi olan bilgisayarlara bir geçiş yaşayacağız" diyor. En basit e-keşif teknolojileri, istenen belgeleri arayıp ayıklamak için belirli arama sözcüklerinden yararlanmaktadır.

Daha gelişmiş programlar da geniş bir sözcük ve ifade ağı aracılığıyla dokümanları süzgeçten geçirebiliyor. Sosyolojik bir yaklaşıma sahip yazılımlarsa ünlü kurgu detektif Sherlock Holmes'u hatırlatan mantık süreçlerini taklit edebiliyor. Silikon Vadisi'nde "bilgi eleyen" Cataphora adındaki şirket, belgelerde insan etkinlik ve etkileşimlerini inceleyen bir yazılıma sahip. Bu yazılım yardımıyla bilgisayar bazı faaliyetlerini gizlemeye çalışan beyaz yakalı suçluların "dijital anormalliklerini" saptıyor. Örneğin, "beni ara" denen durumları (bir çalışanın özel olarak konuşmayı teklif ederek bazı eylemlerini saklamak istediği haller) buluyor. Cataphora'nın kurucusu Elizabeth Charnock, "Bu yolla kimin bilgi sızdırdığı ve bir kurumda kimin söz sahibi olduğu; hassas belgelere, örneğin, sermaye piyasası kurulları için yapılan başvurulara alışılmadık tip veya sayıda insan tarafından alışılmadık kereler, alışılmadık yollarla müdahale yapıldığı gösterilebilir" diyor.

Söz konusu yazılım e-posta haberleşmelerindeki küçük üslup değişikliklerini de saptayabiliyor. Şirketin teknoloji baş yöneticisi Steve Roberts, "Postanızı FBI'ın okuduğunu düşünüyorsanız cümlelerinizi genelde daha basit tutarsınız. Yazılım bu değişiklikleri fark ediyor" diyor. Bu tür araçların varlığı aslında pek kimsenin akla gelmeyecek ama gayet mantıklı bir kaynağa dayanıyor. Yani Enron Külliyatı olarak bilinen elektronik posta veritabanına. Ekim 2003'te Massachusetts Üniversitesi'nden bilgisayar bilimcisi Andrew McCallum, Enron davasıyla ilgili olarak federal hükümetin elinde beş milyonu aşkın mesaj olduğunu öğrendi. 10 bin dolar karşılığında veritabanının bir kopyasını alıp ve hem akademik hem de kurumsal araştırmacılara ücretsiz olarak açtı. Bu kaynak böylece birçok yeni bilim dalına zemin hazırladı. Üstelik gizlilik kısıtlamaları dolayısıyla geniş e-posta kaynaklarına erişilemediğinden, o günden beri bu veri hazinesinin değeri hiç azalmadı. Enron Külliyatı sayesinde dilin kullanımı ve sosyal ağların işleyişi daha iyi anlaşıldı. Uzmanlar bu teknolojinin de sınırları olduğunu kabul ediyor. Atlanta'daki Orca Tec adlı danışmanlık firmasından Herbert L. Roitblat, "Yazılımlar tarafından elenen belgeleri yine de birilerinin okuması gerekiyor" diyor. Yeni teknolojilerin istihdam üzerindeki niceliksel etkilerini kestirmek zor.

Yine de İngiliz e-keşif firması Autonomy'den Mike Lynch'in tahminlerine göre, belge keşfinde geleneksel yöntemden elektronik yöntemlere geçişle birlikte eskiden 500 kişinin yaptığı işi bir avukat yapabilecek. Ayrıca kopyaları tespit edip belirli konularla ilgili önemli belgeleri toplu halde bulabilen son yazılımlar personel ihtiyacını yarı yarıya daha azaltacak. Anlaşılan bilgisayarlar yeni işlerini iyi yapıyor. Herr, şirketindeki avukatların 1980 ve 1990'lardaki işlerini analiz etmek için e-keşif yazılımını kullanmış. Bulgularına göre insan meslektaşları ancak yüzde 60 isabet kaydedebilmişler. Herr, "Bu yazı-tura atmaktan bir miktar daha iyi bir oran. Bir de bu işi yapmak için harcanan onca parayı düşünün" diyor. John Markoff

14.03.2010

Kaynak: Sabah- The New York Times