İş Hukukunda Fazla Çalışma

İş hukukunda işçinin korunması bakımından fazla çalışma kavramı önem taşımaktadır. Esasen bu kavram işçilerin Anayasa’ da güvence altına alınan dinlenme hakkıyla yakından ilişkilidir. Zira sınırlı bir süre çalışma süresi kavramı olmadan fazla çalışma kavramından da bahsedilemeyeceği için işçilerin dinlenme hakkıyla da ilişkili olarak düzenleme yapılması ihtiyacı doğmuştur.

4857 sayılı İş Kanunun’ da fazla çalışma ‘’kanunda yazılı koşullar çerçevesinde haftalık 45 saati aşan çalışmalar’’ olarak tanımlanmaktadır. Ayrıca kanun haftalık esasta 45 saati aşan çalışmaları fazla çalışma kabul etse de Yargıtay son zamanlarda ki içtihatlarında 11 saati aşan çalışmaları da fazla çalışma olarak kabul etmektedir. Buradan çıkan sonuç; günlük çalışma süresinin değil, haftalık azami çalışma süresinin üzerindeki çalışma fazla çalışma olarak kabul edilmektedir. Ayrıca belirtmek gerekir ki denkleştirme esasının uygulandığı hallerde, işçinin haftalık ortalama çalışma süresi normal haftalık çalışma süresini aşmadan, bazı haftalarda toplam 45 saati aşsa dahi bu çalışmalar fazla çalışma sayılmaz. Fazla çalışma söz konusu olduğunda ise işçinin ücreti zamlı olarak ödenir. Şöyle ki; her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %50 yükseltilmesi suretiyle; fazla sürelerle çalışmalarda ise her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %25’i olarak ödenir. Bunun dışında fazla çalışma durumuyla karşılaşan işçi dilerse işverene yazılı olarak başvurmak suretiyle zamlı ücret yerine fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında ise bir saat on beş dakikayı serbest zaman olarak kullanır.

4857 sayılı kanuna göre fazla çalışma yaptırılamayacak işler:

• İş kanunun 63. maddesinin son fıkrası uyarınca sağlık kuralları bakımından günde ancak 7,5 saat ve daha az çalışılması gereken işlerde,

• Aynı Kanunun 69. maddesinin l inci fıkrasındaki tanıma göre gece sayılan gün döneminde yürütülen işlerde (ancak, gündüz işi sayılan çalışmalara ek olarak Yönetmelikte öngörülen fazla çalışmalar gece döneminde yapılabilir),

• Maden ocakları, kablo döşemesi, kanalizasyon, tünel inşaatı gibi işlerin yer ve su altında yapılanlarında fazla çalışma yaptırılamaz.

4857 sayılı kanuna göre fazla çalışma yaptırılmayacak işçiler:

• 18 yaşını doldurmamış işçilere,

• İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile önceden veya sonradan fazla çalışmayı kabul etmiş olsalar bile sağlıklarının elvermediği işyeri hekiminin veya herhangi bir hekimin raporu ile belgelenen işçilere,

• Gebe, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçilere,

• Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçilere fazla çalışma yaptırılmaz.

Görüldüğü üzere iş hukukunda, haftalık kanuni azami çalışma süresinin aşılması durumunda işçilerin hakları ya zamlı ücret uygulaması ya da serbest zaman kullanma hakkı şeklinde korunmaktadır. Bu kapsamda işçilerin ve işverenlerin kanuni düzenlemeleri de dikkate alarak hareket etmeleri yerinde olacaktır.