Karizma Her Kapıyı Açıyor!

Nasıl karizmatik olunur?

Mustafa Kemal Atatürk, Che Guevara, Gandhi, Barack Obama, Bill Clinton, Castro, Mandela, Putin, George Clooney, Cem Boyner, Muhtar Kent, Fatih Terim, Rutkay Aziz... hepsinin ortak özelliği karizmatik olmaları. Herkesin karizmadan anladığı şey farklı ama ‘kimi karizmatik buluyorsunuz?’ sorusuna verilen yanıtlar hemen hemen aynı. Karizmatik kişilerin tarifi zor olan bir tür çekim gücü, etkileme gücü var. Karizmatik olmak tıpkı güzel olmak, zeki olmak, statü sahibi olmak gibi kişiye pek çok kapı açıyor, kariyer açısından avantaj sağlıyor.
Karizma ne demek? Kimler karizmatiktir? Karizma doğuştan mı gelir? Nasıl karizmatik olunur? Yıllardan beri tartışılan konular.

Karizma kelimesi eski Yunan uygarlığında ‘ilahi ilham yeteneği’ anlamında kullanılıyordu. Buna göre karizma tanrısal bir lütuf olarak kabul ediliyor. Kavramın bu yönünden İncil’de de bahsediliyor. Karizmanın günümüzdeki anlamı ise bir kişinin karşısındaki kişi ya da kişileri etkileme gücü. Türk Dil Kurumu da karizmayı etkileyicilik olarak tanımlıyor.

Aynı zamanda HumanGroup danışmanlarından da olan serbest danışman Prof. Dr. Tanıl Kılınç, karizmayı şöyle tanımlıyor: “Karizma günümüzde bir kimsenin, karşısındakileri sırf kendine duyulan saygı, hayranlık ve bağlılık çerçevesinde ve kişisel cazibesiyle kendi istediği yönde (sorgusuz, sualsiz) eyleme geçirebilme yeteneği anlamında tanımlanıyor. Bu tanıma katılmakla birlikte ben daha genel olarak bir ‘boşluk doldurma işi’ olarak tanımlıyorum. Bu anlamda bir grup izleyicinin boşluğunun, bu boşluğu dolduracağına inanılan kişi tarafından doldurulmasıdır.”

Sosyal psikologlar John French ve Bertam Raven ise karizmanın beş güç kaynağından birisi olduğunu belirtiyorlar. Bu 5 güç: Cezalandırıcı güç kaynağı (karşıdakini korkutarak ve zorlayarak), ödüllendirici güç kaynağı (menfaat beklentisi ile), yasal güç kaynağı (hiyerarşik açıdan astı olduğu için), uzmanlık güç kaynağı (bilgi ve tecübesiyle) ve son olarak etkileyeci güç kaynağı yani karizma.

İlk akla gelen Atatürk
Karizmanın tanımı konusunda farklı görüşler var ama ‘kim karizmatik’ diye sorulduğunda herkesin aklına gelen isimler üç aşağı beş yukarı aynı oluyor.

Karizma deyince akla ilk gelen isim Mustafa Kemal Atatürk. İş ve siyaset dünyasından karizma deyince akla gelen isimler Che Guevara, Gandhi, Barack Obama, Bill Clinton, Castro, Mandela, Putin, George Clooney, Cem Boyner, Muhtar Kent, Fatih Terim gibi isimler oluyor.
İzgören Akademi Genel Müdürü Umut Sav, kimleri karizmatik buluyorsunuz sorusunu yaklaşık 10 yıldır liderlik eğitimlerinde sorduklarını söylüyor. Ellerinde oldukça önemli bir veri biriktiğini söyleyen Sav, Türkiye’de akla ilk gelen ismin Mustafa Kemal Atatürk olduğunu doğruluyor. Eğitimlerde karizmatik lider kimdir sorusuna aldıkları diğer cevaplar ise şöyleymiş; Fatih Terim, Cem Boyner, Tayyip Erdoğan, Süleyman Demirel, Bill Clinton, Hitler, Kenan İmirzalıoğlu, Akın Öngör.

Niye hiç kadın yok?
Dikkat çekici olan nokta insanların karizma deyince hep erkekleri sayması. Nedense karizmatik tanımlamasını hep erkekler için yapıyoruz, karizmatik kadın olmazmış gibi. Sav, “Eğitimlerde neden kadın yok dediğimizde Güler Sabancı, Benazir Butto, Margaret Thatcher söylenen isimler. Daha çok erkeklerle özdeşleştirilen bir kelime. Kadınlar karizmatik değil, güzel olur gibi bir algı var” diyor.
Karizmatik kişiler kendilerini her ortamda belli ederler, kapıdan içeri girdiklerinde bütün gözler onlara çevrilir. Çoğunlukla pozitiftirler ama öfkeli olduklarında insanları ayağa kaldırmayı bilirler.

Neredeyse karizmatik liderlerin hepsi etkili bir konuşmacıdır. Diğerlerinin duygularını iyi okur ve duygulara hitap eder.

Prof. Dr. Tanıl Kılınç, karizmatik liderlerin ortak özelliklerini şöyle sıralıyor:

• Yüksek özgüvene sahip olma
• Kendi inançları doğrultusunda başkalarını ikna etme yeteneği
• Baskın (dominant) olma ihtiyacı
• Kişisel risk üstlenebilme cesareti
• Kendisini ifade etme cesareti
• Güven uyandıran bir kişilik
• Vizyona ulaşmak için yüksek maliyete katlanmaya hazır olma cesareti
• İzleyicilerin güdülerini harekete geçirebilme
• İdeolojik hedefler (vizyon) belirleme ve açıklama
• İzleyicileriyle, onlara yönelik yüksek beklentilerini ileterek iletişimde bulunma
• İzleyicilerine model olma
• Geleneksel yol ve yöntemlerin dışına çıkabilme
• Kişisel güç ve ikna cesareti ile etkilemeye çalışma
• İzleyicilerinin kendisinin tutum, değer ve inançlarını benimsemelerini ve içselleştirmelerini sağlama
• İzleyicilerinin, örgütün ya da toplumun değerlerini, inançlarını benimsemelerini ve içselleştirmelerini sağlama.

Karizmayı çizdirmenin en güzel yolu ise beklentileri karşılamamak ve dürüst davranmamak.

Doğuştan mı gelir sonradan mı edinilir?
Çoğunlukla karizmanın kişinin doğumundan itibaren ona bahşedilmiş yeteneklerinin bir sonucu olduğu kabul edilir. Fakat bu konuda da farklı görüşler var. Bazı kuramlar karizmanın kişinin özellik ve davranışları ile elde edilebileceğini öne sürerken, özellikle psikoanalitik yaklaşım karizmayı kişinin özelliklerinden çok koşulların ve izleyicilerin konumunun belirlediğini iddia ediyor. Prof. Dr. Kılınç, “Ben kişisel olarak karizmanın sonradan kazanılabilinecek bir şey olduğunu ancak doğuştan gelen özelliklerin ve bazı davranışların bunu hızlandıracağını düşünüyorum. Özellikle karizmatik liderliğin ortaya çıkışını kolaylaştıran kriz ve kaos koşullarının mevcudiyetinin belirgin kişisel özellikleri olmasa da karizmatik liderlerin ortaya çıkmasını sağladığını gösteren pek çok örnek bu düşüncemi pekiştiriyor” diyor.

Fiziksel özellikler de karizmada çok önemli. Boy, pos, güzellik ve iyi giyimin yanı sıra etkileyici bir ses tonu kişiyi karizmatik yapabiliyor. Hatta ses tonu başlı başına karizma getirebiliyor. Örneğin

Rutkay Aziz karizmatik kişilerin arasında çok duyulan bir isim. Aynı şekilde Bruce Willis’in sesi (yıllarca Alev Sezer tarafından yapılan seslendirme ile) onu Türklerin gözünde daha bir karizmatik yapmıştır.

Fiziksel özelliklerin yanı sıra fular, broş, şapka, kalem, saat, gözlük gibi aksesuarlar da karizmaya etki sağlıyor.

Hitler’in bıyığı, Atatürk’ün saçları ve gözleri

Karizmatik olmak için;

• hitabet yeteneği,
• iyi beden kullanımı,
• etkileyici ses tonu,
• etkileyici bakışlar,
• birlikte olduğunuz grubun ortasında veya önünde olma, ağır ve ciddi görünme ama coşkunuzun topluluğa konuşurken ortaya çıkması,
• biraz gizemli görünmek size artı sağlayabilir. Sav, “Bunların önemli bir kısmı eğitim ve danışmanlık hizmetleri ile geliştirilebiliyor. Farklı bazı özellikler;örneğin Hitler bıyığı, Atatürk’ün saç ve göz rengi karizmatik algılanmalarına destek olmuştur. Ben karizmayı kitap kapağı olarak tanımlıyorum. İyi kapak sizin belki kitabı almanızı sağlar ama içi boşsa, size bir şey vermiyorsa bir kenara koyarsanız.

O yüzden mutlaka içini doldurmak lazım. Kitabın içini doldurmak için; büyük ve farklı düşünme, etkili zihinsel özellikler (hızlı düşünme, iyi hafıza, problem çözme becerisi) önemli” diyor.

Kariyer açısından avantaj
Başarı, öne çıkmak açısından önemli de olsa karizmatik olmak için tek başına yeterli değil. Yani her başarılı kişi karizmatik demek değil. Başarılı olmasına rağmen karizmatik olmayan pek çok yönetici var. Ama karizmatik olmak kariyer açısından avantaj sağlıyor. Karizmatik kişinin sunduğu fikirler daha kolay kabul edilir, insanları ikna etmesi çok daha kolay olur. Çekim kuvveti ile herkesi yanına çeker, takımını kurar. Tabii kriz ortamlarında da liderliğini gösterir, kitleleri peşinden sürükler. Lider olmasına gerek yok, karizmatik olmak bir satış temsilcisi için de hem müşteriyi hem de şirket içinde diğer çalışanları etkileme açısında çok büyük artı sağlayabilir.

Karizmayı geliştirmenin yolları

Yaygın görüş karizmanın yüzde 50 doğuştan geldiği, yüzde 50 öğrenildiği yönünde. Uzmanlar eğitimlerle karizmatik olmanın mümkün olduğunu söylüyorlar. İşte size karizmanızı geliştirmek için birkaç ipucu:

• Gülümsemek çok önemli, insanlara sık sık gülümseyin, selamlaşırken hafif tebessüm edin. Etrafınıza hep pozitif olun.
• Empati kurun, kendinizi karşınızdakinin yerine koyun. Acısını anladığınızı hissettirin. İnsanlar sizin onları anlamanızı ister.
• Güvenilir olmalısınız, insanlarda güven hissi uyandırmalı, onların güvenini sarsacak hareketlerden, sözlerden kaçınmalısınız.
• Saygı gösterin. Konuştuğunuz kişi kim olursa olsun herkese eşit ve saygılı davranın.
• Neye inandığınız konusunda kesin bir fikriniz olmalı.
• Sakin olun ve kendinize güvenin. Karizma kendine güvenle aynı anlama gelmez ama kendine güvenmek sizi daha karizmatik yapacaktır.
• Araştırmalara göre karizmatik kişiler duygulara hitap etme konusunda çok iyiler, karşılarındaki kişilerin duygularını hissediyorlar.
• Konuşmanızla beden diliniz örtüşsün. Diğer insanların konuşmalarını dinleyin, kötü ve iyi beden dili örneklerini görün. Kendi beden diliniz hakkında bir düşünün. Konuşmalarınız beden dilinizle örtüşüyor mu? Yoksa tedirgin, sıkılmış mı duruyorsun? Ayna karşısında pratik yapabilirsiniz. Gözlerinizi, ellerinizi nasıl kullandığınıza bakın.
• Konuşmadan önce düşünün, eğer söyleyecek önemli bir şeyiniz yoksa sessiz kalın. Önemli bir şey söyleyin ve kendinizden emin olarak söyleyin. Sakin, açık ve net, doğru ses tonu ve vurgulamalarla sürdürün konuşmanızı.
• İnsanlara onlara nasıl davranılmasını istiyorsan öyle davran. Tanıştığın her kişiye, önemli olduğunu hissettir. Diğerleri konuşurken dikkatlice dinle, göz kontağı kur, kişiyi dinlediğini belli et. İnsanlara özel olduklarını hissettir, mesela isimleri hatırla, gülümse.
• İnsanlara iltifat edin. Çünkü iltifatları hatırlar insanlar, dolayısıyla sizi de hatırlarlar. Tabii iltifat ederken ölçüyü kaçırmamakta fayda var.

Saddam Hüseyin ve Kaddafi narsist negatiflere örnek
Peki karizmatik olup başarısız olmak mümkün mü? Prof. Dr. Tanıl Kılınç’ın başarısız değil ama narsist negatif olmanın mümkün olduğunu söylüyor: “Liderlere baktığınız zaman iki tür lider görürsünüz. Bir grubu Saddam Hüseyin, Kaddafi gibi narsist-negatif liderlerdir. İkinci grup ise; Mustafa Kemal Atatürk, Nelson Mandela gibi transformasyonel liderlerdir. Aslında liderliği elde edene kadar hepsinin yaptığı iş aynıdır. Toplumun boşluğunu doldurarak karizma elde etmek. Ancak ayrıldıkları nokta karizmayı elde ettikten sonra kullanma biçimleridir. Transformasyonel liderler karizmayı toplumlarının refahını yükseltmek ve onları dönüştürmek için kullanırken, narsist-negatifler bu gücü toplumları için değil kendi vazgeçilmezlikleri ve çıkarları için kullanırlar.”

Hürriyet İK – Burcu Özçelik