Piyasaların Çıldırmasından İlkel Güdülerimiz Sorumlu

Atlantalı yatırım yöneticisi Bradley Alford bir anda alarm düğmesine bastı. Gerçekten. Alford sadece bilgisayarındaki bir tuşa basıp nükleer saldırı seçeneğinin Wall Street'teki karşılığı olan emri verdi: Her şeyi sat. Alford sorunlu görünümden fazlasıyla paniğe kapılıp piyasadan çıkmak isteyen iki zengin müşterisinden gelen emirlere göre hareket ediyordu.

Müşteriler son zamanlarda Alford'dan tüm hisselerini satmasını ve paralarını piyasadaki bir çöküş olasılığına karşı kısmen güvende olan bir yatırım fonuna koymasını istedi. Alpha Capital Management Başkanı Alford, "Bunu daha önce hiç yapmamıştım. Görülmemiş bir şeydi" diyor. Piyasada günlük ne tür iniş çıkışlar olursa olsun, finans çalışanları insanlara paralarını daima emeklilik yatırım fonlarında tutmaya ve inanmaya devam etmelerini söyler. Ama bir süredir onlar bile şüpheye düşüyor.

Dünya borsalarında son zamanlarda yaşanan büyük düşüşler ve dönüşler ile ABD'nin kredi notunun indirilmesi, herkese şu soruyu sordurdu: Neler oluyor? ABD ekonomisinin kötü durumda olduğuna ve gittikçe de kötüleştiğine dair kanıtlar bir süredir artıyordu. Avrupa'nın borç sorunundan da haberdardık. O halde sürpriz bir gelişme yokken bu çılgın iniş çıkışlar niçin yaşanıyor? Bunun bir cevabını beklenmedik bir yerden, psikoloji ve sinirbilimden alabiliriz. Nöro-finans denen yeni bir araştırma sahası son yıllarda beyin bilimi yardımıyla, içimizdeki ilkel mekanizmaların yatırım söz konusu olduğunda mantığımızı nasıl bastırabileceğini açıklamaya çalışıyor.

Çoğu uzmana göre 2008'deki finans krizi, yatırımcı psikolojisini temelden değiştirdi. Bazı yatırımcılar Lehman Brothers'ın iflasını ve ardından gelen panik sürecini yaşadıktan sonra, en ufak bir problemde satma refleksi geliştirdi. Bunun sonucunda da piyasalar sık sık çıldırmaya başladı. Hedge fonlarına analiz desteği veren Conifer Securities'in baş ortağı Dick Del Bello, fonların kendilerini korumak için bile olsa piyasalara karşı daha büyük bahisler oynamaya başladığını söylüyor. Diğer bir deyişle ortama genel bir güvensizlik hâkim. Fonlara ve yatırımcılara sinirbilimi stratejileri danışmanlığı yapan Trader Psyches'in kurucusu Denise Shull, çoğu yatırımcının 2008'deki paniği yeni referans noktası olarak kullandığını söylüyor. O dönemde çok sayıda kişi büyük paralar kaybettiği için birçok yatırımcı ilk sorun belirtisinde satış yapmakta tereddüt etmiyor.

Shull, "Beynimizin değişken bir durumda olduğunu anladıktan sonra belirsizlikle uğraşma şekli, durumu daha geniş bir bağlama oturtmaktır. 2008'deki durum ile onun bir daha tekrarlanmaması isteği, bu insanları kesinlikle satışa yönlendirir ve sonra bu durum piyasanın en olumsuz beklentilerini gerçeğe dönüştürür" diyor. Aslında kabaca son bir yılda Wall Street'te para kazanmak nispeten kolaydı. ABD Merkez Bankası'nın tartışmalı tahvil alım programı vasıtasıyla büyümeyi yeniden sağlayacağı beklentisiyle hareketlenen ABD borsası, geçen Ağustos'ta hızla yükselmeye başlayıp bu yıl Mayıs sonunda dek yükselişini sürdürdü.

Niederhoffer Capital Management'ın sahibi Roy Niederhoffer, bu yükselişin yatırımcılara sahte bir güven duygusu verdiğini söylüyor. Harvard'da bilişimsel sinirbilim okumuş olan Niederhoffer, yatırımcıların ilgisizliğine ve rahatlığına şaşırmış. Bu ilgisizliğin bir ölçüsü, hisse opsiyonlarının fiyatını kullanarak yatırımcıların ileride yaşanacak değişkenlikle ilgili beklentilerini ölçen Chicago Opsiyon Borsası'nın VIX endeksi. Japonya'da bu yıl meydana gelen depremin ardından yükselen endeks Haziran sonuna dek düştü, Temmuz başına kadar da görece düşük kaldı. O dönemden beri hızla yükseldi. Piyasadaki toplu satışlarla ilgili yazılar yazan finans profesörü Richard Sylla, borsadaki son düşüşlerin panik nöbetlerinin tüm özelliklerini taşıdığını söylüyor. Borç tavanı tartışması, ABD ve Avrupa ekonomisine dair kaygı derken kötü haberler gelmeye devam edince, yatırımcılar sonunda kontrolü kaybetti.

Sylla, "Tüm bunlar bir araya gelince yatırımcılar rahatsız oldu" diyor. Aynı fikirde olan Niederhoffer, "Bence psikoloji büyük ölçüde değişti ama bu biraz zaman aldı" diyor. Aslında yatırımcılar böyle ilgisiz olduğu için zor bir dönem geçiren ancak aykırı strateji diye bilinen yöntemi kullanıp çoğunluğun aksine hareket eden Niederhoffer, şimdi fırsat kokusu alıyor. Niederhoffer, "2007 ve 2008'deki hâkim psikoloji piyasalara geri dönüyor gibi geliyor. Uzun sürecek gibi görünüyor" diyor. Haklıysa, yatırımcıların emniyet kemerlerini bağlaması iyi olur.
JULIE CRESWELL

15.08.2011