Satranç Ustalarının Beyni Nasıl Çalışıyor?

Usta satranççılarla karşılaşan deneyimsiz oyuncular, muhtemelen onların nasıl o kadar iyi olduklarını merak eder. Yeni araştırmalara göre aralarındaki farklardan biri, ustaların beyinlerinin daha fazla kısmını kullanması.

PLoS One dergisinin son sayısındaki bir araştırmada, Alman araştırmacılar ustalarla acemi oyuncuların basit geometrik cisimleri ve satranç pozisyonlarını tanımlamalarını istedi. Tepki süreleri ölçüldü ve manyetik rezonans görüntüleme (MR) yöntemiyle beyin etkinliği izlendi. Denekler geometrik cisimleri tanıma konusunda aynı sonucu aldı. Böylece, ustaların özel bir görsel yeteneği olmadığı anlaşıldı. Ancak ustalar, gösterilen satranç pozisyonlarını daha kısa sürede tanımladı. Ustaları acemilerden ayıran şey, beyin sağ yarımkürelerinin daha çok şekil tanımayla ilintili kısımlarının aktif olmasıydı. Ustaların beyni, verileri aynı anda iki kısımda birden inceliyor.

Araştırmacılar deneklere satranç pozisyonlarını betimleyen diyagram gösterdiklerinde, acemiler doğrudan taşların hareketlerini inceleyip anlamaya çalıştı. Oysa ustalar satranç tahtasının ortasına bakıp her şeyi çevresel bir görüşle inceledi. Almanya'daki Tübingen Üniversitesi'nden bilişsel psikolog Merim Bilaliç'e göre, ustaların beyninin satranç hamlelerini ele alış şekli daha verimli.

Araştırma ustalığın doğuştan gelmeyip edinilen bir yetenek olduğunu da ortaya koydu. Bilaliç, "Bu bize, ustalığa kısa yollarla ulaşılamayacağını gösteriyor" diyor. Science dergisinin Ocak sayısında verilen bir başka araştırmada, Japonya'daki Riken Beyin Bilimi Enstitüsü'nden araştırmacılar, satranca benzer bir oyun olan "şogi"de usta olanların, beyinlerinin hangi bölgelerinden yararlandığını bulmaya çalıştı.

Başlangıç, orta ve profesyonel düzeylerdeki oyunculara değişik şogi pozisyonlarına ek olarak satranç diyagramları ve fotoğraflar da gösterildi. Oyunculara her görüntüyle ilgili sorular soruldu, bazı şogi pozisyonlarını çözmeleri istendi ve süre tutuldu. Şogi ustaları satranç ve Çin satrancı diyagramlarına amatörlerden daha güçlü tepki vermedi. Bu durum, uzmanlıklarının çok özel konulara yoğunlaştığını gösterdi. Almanya'daki çalışmada olduğu gibi, deneklerin beyin aktiviteleri MR taramasıyla izlendi. Araştırmacılar şogi sorularını çözmeleri istenen profesyonellerin beyinlerinin iki bölgesinin, yüksek etkinlik gösterdiğini buldu. Bunlardan birisi, algılama ve üst düzey düşünmenin gerçekleştiği dörtgen lopçuk ('recuneus) idi. Diğeri ise, korteks altında bulunan kuyruklu çekirdek (caudate nucleus). Aynı bölgeler orta düzey oyuncularda, yalnızca şekilleri tanıdıklarında ve soruları çözme konusunda ortalama kalitede fikirleri olduğunda etkin hale geldi. Acemilerin beyinlerinde bu bölgeler hemen hiç etkinleşmedi.

07.02.2011